ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ NASIL YAPILABİLİR?

Enes Eskin - 1 yıl önce - Anayasa Hukuku - 625

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ ANAYASASI NASIL DEĞİŞTİRLEBİLİNİR? YENİLENEBİLİR?

Günümüzde yürürlükte olan 1982 Anayasasının nasıl değiştirilebilineceğini görmeden önce genel çerçevede anayasaların nasıl hazırlanıp yürürlüğe gireceğini inceleyeceğiz.

Anayasalar; Kurucu İktidarlar ile hazırlanır. Bu kurucu iktidarlar; “Tali Kurucu ve Asli Kurucu İktidar” lardır. Tali kurucu iktidarlar mevcut “anayasanın öngördüğü usullere uygun olarak değişiklik yapma iktidarlarıdır.”[1]  Asli kurucu iktidarlar ise “yeni bir anayasa yapma iktidarıdır.”[2] Ülkemizde 1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları Asli Kurucu iktidarlar tarafından oluşturulmuştur. Bunların dışında bu anayasaların yürürlük zamanlarında üzerlerinde yapılan değişikliklerin tamamı Tali Kurucu iktidarlar ile yapılmıştır.

Biz de şuan yürürlükte olan 1982 Anayasasının öngördüğü usullere göre yapılacak değişikliğin nasıl olacağını inceleyeceğiz. Yapılacak değişiklik 1982 Anayasasının içerdiği usullere göre olacağı için değişikliği yapacak kurucu iktidar “Tali Kurucu İktidar” dır. Bu usuller T.C. Anayasası madde 175’te belirtilmiştir. Buna göre;

Öncelikle TBMM üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazılı olarak teklif edilebilir. Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki teklifler Meclis Genel Kurulda iki defa görüşülür. Yapılan değiştirme teklifi Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür. Bu tekliflerin görüşülmesi ve kabul edilmesi, kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere tabiidir. Bu durumda Anayasa değişikliği teklifleri Genel Kurul’da görüşülmeden önce Anayasa Komisyonuna görüşülmek üzere Meclis Başkanı tarafından havale edilir.

Anayasa Komisyonu kendisine havale edilen teklifi değerlendirdikten sonra bir rapor hazırlayarak Genel Kurula sunması için Meclis Başkanlığına gönderir.(İçtüzük madde 42’de düzenlenmiştir.)

Genel Kurulda yapılan ilk görüşme; değişiklik teklifinin tamamı ve maddelerin görüşülmesi ve oylanması şeklinde olur. Bu görüşmelerin ne şartlarla yapıldığı ve teklifin kabul edilmesi İçtüzük madde 93 uyarınca madde 81 hükümlerine göre yapılır.

Teklifler oylandıktan sonra sonuç fark etmeksizin, ancak 48 saat sonra ikinci görüşmelere geçilebilinir. İkinci görüşme ise “maddeler hakkında verilen değişiklik önergelerinin görüşülmesi ve oylanması” ile “teklifin tümünün oylanması” şeklinde gerçekleşir. İçtüzük madde 93’e göre maddeler üzerinde görüşmenin oylanması işaret yoluyla yapılır. İşaret yoluyla yapılan oylama kabul edilirse gizli oylama ile tekrarlanır. Teklifin tümünün oylanması ise İçtüzük madde 94’e göre gizli oylama sonucu beşte üç çoğunluğun kabul etmesi ile görüşme tamamlanmış olur. Kabul yetersayı olarak T.C. Anayasası madde 175’te iki farklı yeter sayı öngörmüştür. Bunlar beşte üç veya üçte iki çoğunluktur.

Anayasa değişikliğinin kabul veya ret edilmesi karara bağlanmış olduğunu gösterir. Eğer varılan karar kabul ise onay aşamasına geçilir. 

Onay yetkisi Cumhurbaşkanı ve halk arasındadır. 

Teklif; eğer, üye tamsayısının beşte üçü ile veya üçte ikisinden daha az oy ile (360 dâhil -399 dâhil) kabul edilirse Cumhurbaşkanının, Anayasa değişikliğine ilişkin kanunu tekrar görüşülmesi için TBMM’ye geri gönderme yetkisine sahiptir. 

Cumhurbaşkanı, eğer Anayasa değişikliğine ilişkin kanunu tekrar görüşülmek üzere Meclis’e geri göndermezse, halkoylamasına sunulması için Resmi Gazetede yayımlamak zorundadır. Yapılan halkoylaması sonucunda (Anayasa Değişikliği konusunda yapılan halkoylamaları zorunludur.) geçerli oyların yarısından fazlası kabul oyu olursa Anayasa değişikliği kanunu kesinleşmiştir.

Cumhurbaşkanı, eğer Anayasa değişikliğine ilişkin kanunu tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri gönderiyorsa, Anayasa Mahkemesinin 5 Temmuz 2007 tarihli içtihadıyla, Anayasa değişikliğine ilişkin kanunu TBMM beşte üç çoğunluk ile tekrar kabul ederse Cumhurbaşkanı, Anayasa değişikliğine ilişkin kanunu halkoylamasına sunmak zorundadır. 

TBMM tekrar görülmek üzere gönderilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanunu üçte iki çoğunluk ile kabul ederse Cumhurbaşkanının Anayasa değişikliğine ilişkin kanunu onaylama veya halkoylamasına sunma yetkisi vardır. 

Eğer Anayasa değişikliğine ilişkin kanunu TBMM üçte iki çoğunluk ile kabul etmiş olursa Cumhurbaşkanı tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye tekrar gönderebilir veyahut direk onaylayabilir veya halkoylamasına sunabilir. 

Anayasa Değişikliği ile ilgili daha detaylı bilgilere “Kemal Gözler’in Türk Anayasa Hukuku Dersleri” kitabından ulaşabilirsiniz.

SONUÇ:

Buraya kadar gördüğümüz durumlar 1982 Anayasası’nın kendi içinde yer alan değişiklik hükümleri ile ilgiliydi. 1982 Anayasasında yer alan değişiklik hükümlerine göre hareket edilip 1982 Anayasası komple değiştirilse bile bu durumda yine tali kurucu iktidar söz konusu olduğu için hazırlanan yeni anayasa bir öncekinin devamı niteliğindedir.

Günümüzde Türkiye’de yeni bir Anayasa hazırlanması tekrar gündeme gelmiştir. Hazırlanacak yeni anayasa eğer yukarıda belirtildiği gibi olursa devam niteliğinden öteye geçemez. Ancak 1982 Anayasası gerekçeli bir şekilde veyahut Askeri Darbe gibi olağandışı durumlarda feshedilip özel bir komisyonla “Asli Kurucu İktidar” olarak yerine yeni bir anayasa hazırlanırsa gerçekten “yeni bir anayasa” dan söz edilebilinir. 

Kaynakça:

Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜ

[1] Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Basım Yayın Dağıtım-Bursa, 2020, sayfa 465

[2] Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Basım Yayın Dağıtım-Bursa, 2020, sayfa 465