1921 ANAYASASI MADDELERİ

Enes Eskin - 1 yıl önce - Hukuk - 1127

1921 ANAYASASI MADDELERİ

1-)Hâkimiyet bilâ kaydü şart milletindir. İdare usulü, halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir.

Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir. İdare usulü, halkın yazgısını bizzat kendisi idare etmesi esasına dayanmaktadır. 

Bu madde 1923’te değişikliğe uğrayarak “Türkiye Devletinin şekli Hükümeti, Cumhuriyettir” ifadesi eklenmiştir.

2-)İcra kudreti ve teşri salahiyeti milletin yegâne ve hakiki mümessili olan Büyük Millet Meclisinde tecelli ve temerküz eder.

Yürütme gücü ve yasa yapma yetkisi milletin tek ve gerçek temsilcisi olan Büyük Millet Meclisinde toplanır.

Bu madde 1923’te değişikliğe uğramıştır ve “Türkiye Devletinin dini, Dini İslam’dır. Resmi lisanı Türkçedir.” Olmuştur.

3-)Türkiye Devleti, Büyük Milleti Meclisi tarafından idare olunur ve hükûmeti "Büyük Millet Meclisi Hükûmeti" unvanını taşır.

4-)Büyük Millet Meclisi, vilâyetler halkınca müntahap azadan mürekkeptir.

Büyük Millet Meclisi, iller halkınca seçilmiş vekillerden oluşmaktadır.

Bu madde 1923’te değişikliğe uğramıştır ve “Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur. Meclis, Hükümetin inkısam ettiği şuabatı idareyi İcra Vekilleri vasıtasıyla idare eder.” Olmuştur.

5-) Büyük Millet Meclisinin intihabı iki senede, bir kere icra olunur. İntihap olunan azanın azalık müddeti iki seneden ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak caizdir. Sabık heyet layık heyetin içtimaına kadar vazifeye devam eder. Yeni intihabat icrasına imkân görülmediği takdirde içtima devresinin yalnız bir sene temdidi caizdir. Büyük Millet Meclisi azasının her biri kendini intihap eden vilâyetin ayrıca vekili olmayıp umum milletin vekilidir.

Büyük Millet Meclisinin seçimleri iki sende bir kere yapılır. Seçilen vekilin vekillik süresi iki senedir fakat tekrar seçilebilir. Önceki heyet uygun heyetin toplanmasına kadar vazifesine devam eder. Yeni seçimlerin yapılmasına imkân olmadığı durumda toplanma süresinin bir sene uzatılması uygundur. Büyük Millet Meclisi vekillerinin her biri kendisini seçen ilin ayrıca vekili olmayıp bütün milletin vekilidir.

6-) Büyük Millet Meclisinin heyeti umumiyesi teşrinisani iptidasında davetsiz içtima eder.

Büyük Millet Meclisinin bütün üyeleri Kasım ayı (yasama dönemi başı) davetsiz katılırlar.

7-) Ahkâmı şer ‘iyenin tenfizi, umum kavaninin vaz'ı, tadili, feshi ve muahede ve sulh akti ve vatan müdafaası ilânı gibi hukuku esasiye Büyük Millet Meclisine aittir. Kavanin ve nizamat tanziminde muamelatı nâsa erfak ve ihtiyacatı zamana evfak ahkâmı Fıkhiye ve hukukiye ile adap ve muamelât esas ittihaz kılınır. Heyeti Vekilenin vazife ve mesuliyeti kanunu mahsus ile tayin edilir.

Emir ve yasakları infaz etmek, bütün kanunların koyulması, düzeltilmesi, hükümsüzleşmesi, andlaşmaların yapılması, barış andlaşmalarının yapılması ve vatan savunması ilânı gibi hukuk esasları Büyük Millet Meclisine aittir. Kanunların düzenlenmesi ve işlemleri kaldırmak ve ihtiyaçlar daha uygun emir ve yasaklar ile usul ve işlemleri esas kabul edilir. Bakanlar Kurulunun vazife ve sorumlulukları özel kanun ile belirlenir.

8-)Büyük Millet Meclisi, hükümetin inkısam eylediği devairi kanunu mahsus mucibince intihap kerdesi olan vekiller vasıtası ile idare eder. Meclis, icrai hususat için vekillere veçhe tayin ve ledelhace bunları tebdil eyler.

Büyük Millet Meclisi, hükümetin taksim ettiği(paylaştırdığı) devlet daireleri özel kanunla lazım gelen seçilmiş vekiller aracılığıyla idare eder. Meclis, yürütme durumu için vekillere ihtiyaç anında oda verir ve bunları değiştirir.

9-) Büyük Millet Meclisi heyeti umumiyesi tarafından intihap olunan reis bir intihap devresi zarfında Büyük Millet Meclisi reisidir. Bu sıfatla Meclis namına imza vaz'ına ve Heyeti Vekile mukarreratını tasdika selâhiyettardır. İcra Vekilleri Heyet içlerinden birini kendilerine reis intihap ederler. Ancak Büyük Millet Meclisi reisi Vekiller Heyetinin de reisi tabiisidir.

Büyük Millet Meclisi vekillerinin tamamı tarafından seçilen Meclis Başkanı, seçim dönemi süresince Büyük Millet Meclisi Başkanıdır. Bu sıfatla Meclis adına imza yetkisine, Bakanlar Kurulu tarafından kararlaştırılan kararları onaylama yetkisine sahiptir. İcra Vekilleri Heyeti(yürütme organı) içlerinden birini kendilerine başkan olarak seçerler. Ancak Büyük Millet Meclisi Başkanı, Vekiller Heyeti Başkanının da başkanıdır. 

10-)Türkiye, coğrafî vaziyet ve iktisadî münasebet noktai nazarından vilâyetlere, vilâyetler kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp eder.

Türkiye, coğrafi konum ve ekonomik ilişkiler yönünden illere, iller kazalara, kazalarda bucaklardan meydana gelir.

Bu madde 1923’te değişikliğe uğramıştır ve “Türkiye Reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafından ve kendi azası meyanından bir intihap devresi için intihap olunur. Vazifei riyaset yeni Reisicumhurun intihabına kadar devam eder. Tekrar intihap olunmak caizdir.” Olmuştur.

11-)Vilâyet, mahalli umurda manevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir. Harici ve dahili siyaset, şer'î, adlî ve askerî umum, beynelmilel iktisadî münasebet ve hükûmetin umumî tekâlifi ile menafii birden ziyade vilâyete şâmil hususat müstesna olmak üzere Büyük Millet Meclisince vaz'edilecek kavanin mucibince Evkaf, Medaris, Maarif, Sıhhiye, İktisat, Ziraat, Nafia ve Muaveneti İçtimaiye işlerinin tanzim ve idaresi Vilâyet Şûralarının salâhiyeti dahilindedir.

İller, mahalli yönetimde tüzel kişi olup özerkliği vardır. İç ve dış siyasi, dini, adli ve askeri meselelerde, uluslararası ekonomik ilişki ve hükümetin bütün vergileri ile faydalı birden fazla ili içine alan durumlar istisna olarak Büyük Millet Meclisince belirlenecek kanunlar ile Vakıf, Medrese(okul), Eğitim, Sağlık, Ekonomik, Ziraat(tarım), Bayındırlık(ulaşım) işleri ve Sosyal Yardım işlerinin düzenlenmesi ve idaresi İl Meclislerinin yetkisindedir. 

Bu madde 1923’te değişikliğe uğramıştır ve “Türkiye Reisicumhuru Devletin Reisidir. Bu sıfatla lüzum gördükçe Meclise ve Heyeti Vekileye riyaset eder.” Olmuştur.

12-) Vilâyet Şûraları, vilâyetler halkınca müntehap azalan mürekkeptir. Vilâyet Şûralarının içtima devresi iki senedir. İçtima müddeti senede iki aydır.

İl Meclisleri, il halkınca seçilmişlerden oluşur. İl Meclislerinin görev süresi iki senedir. Görev süresi senede iki aydır.

Bu madde 1923’te değişikliğe uğramıştır ve “Başvekil Reisicumhur tarafından ve Meclis azası meyanından intihap olunur. Diğer vekiller Başvekil tarafından gene Meclis Azası arasından intihap olunduktan sonra Heyeti Umumiyesi Reisicumhur tarafından Meclis’in tasvibine arz olunur. Meclis hali içtimada değil ise keyfiyeti tasvip Meclis’in içtimaına talik olunur.” Olmuştur.

13-)Vilâyet Şûrası, azası meyanında icra amiri olacak bir reis ile muhtelif şuabatı idareye memur azadan teşekkül etmek üzere bir idare heyeti intihab eder. İcra selâhiyeti, daimi olan bu heyete aittir.

İl Meclisi, azası arasında icra amiri olacak bir başkan ile çeşitli birimler idareye memur azadan oluşturmak üzere bir idare heyeti seçer. İcra yetkisi daimi olan bu heyete aittir. 

14-)Vilâyette Büyük Millet Meclisinin vekili ve mümessili olmak üzere vali bulunur. Vali, Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından tayin olunup, vazifesi devletin umumi ve müşterek vezaifini rüyet etmektir. Vali, yalnız devletin umumi vazaifile mahalli vezaif arasında tearuz vukuunda müdahale eder.

İlde Büyük Millet Meclisi Vekili ve temsilcisi olmak üzere vali bulunur. Vali, Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından atanır, vazifesi devletin bütünü ile beraber vazifesini ifa eder. Vali, yalnız mahalli vazifeleri çatışma olduğunda müdahale eder. 

15-)Kaza yalnız idarî ve inzibatî cüzü olup manevi şahsiyeti haiz değildir. İdaresi, Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından mansup ve valinin emri altında bir kaymakama mevdudur.

Kaza yalnız idari ve asayiş parçası olup tüzel kişiliğe haiz(sahip) değildir. İdaresi Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından atanan ve valinin emri altında yer alan bir kaymakama bırakılmıştır.

16-)Nahiye, hususi hayatında muhtariyeti haiz bir manevî şahsiyettir.

Bucak, özel işlerinde özerkliğe sahip tüzel kişiliktir.                       

17-)Nahiyenin bir şûrası, bir idare heyeti ve bir de müdürü vardır.

Bucak’ın bir meclisi, idare heyeti ve müdürü vardır.

18-)Nahiye şûrası, nahiye halkınca doğrudan doğruya müntehap azadan terekküp eder.

Bucak meclisi, bucak halkınca doğrudan doğruya seçilmiş vekillerden oluşur.

19-)İdare heyeti ve nahiye müdür, nahiye şûrası tarafından intihap olunur.

İdare heyeti ve bucak müdürü, bucak meclisi tarafından seçilir.

20-) Nahiye şûrası ve idare heyeti kazaî, iktisadî ve malî salâhiyeti haiz olup bunların derecatı kavanini mahsusa ile tayin olunur.

Bucak meclisi ve idare heyeti kazaî, ekonomik ve malî yetkilere sahiptir. Bunların derecesi özel kanunlarla belirlenir.

21-)Nahiye, bir veya bir kaç köyden mürekkep olduğu gibi bir kasaba da bir nahiyedir.

Bucak, bir veya birkaç köyden oluşabildiği gibi bir kasaba da bucak sayılır.

22-)Vilâyetler, iktisadî ve içtimaî münasebetleri itibariyle birleştirilerek, umumi müfettişlik kıtaları vücuda getirilir.

İller, ekonomik ve toplumsal ilişkileri itibariyle birleştirilerek, Umumi Müfettişlik bölgeleri oluşturulur.

23-)Umumî müfettişlik mıntıkalarının umumî surette asayişinin temini ve umum devair muamelatının teftişi, umumi müfettişlik mıntıkasındaki vilâyetlerin müşterek işlerinde ahengin tanzimi vazifesi umumi müfettişlere mevdudur. Umumi müfettişler Devletin umumi vezaifile mahallî idarelere ait vezaif ve mukarreratı daimi surette murakabe ederler.

Umumi Müfettişlik bölgelerin genel biçimde asayişin sağlanması ve genel devlet dairelerinin evraklarının teftişi, Umumi Müfettişlik bölgesindeki illerin ortak işlerinde uyumun düzenlenmesi vazifesi Umumi Müfettişlere bırakılmıştır. Umumi Müfettişler Devletin genel vazifeleri mahalli idarelere ait vazife ve kararları sürekli kontrol ederler.

Madde-i Münferide: İşbu kanun tarihi neşrinden itibaren mer’i olur. Ancak elyevm münakit Büyük Millet Meclisi 5 Eylül 1336 tarihli Nisabı Müzakere Kanununun birinci maddesinde gösterildiği üzere gayesinin husulüne kadar müstemirren müçtemi bulunacağı cihetle işbu Teşkilat-ı Esasiye Kanunundaki; 4’üncü, 5’inci, 6’nci maddeler gayenin husulüne elyevm mevcut Büyük Millet Meclisi adedi mürettebinin sülüsanı ekseriyetle karar verildiği takdirde ancak yeni intihaptan itibaren mer’iyülicra olacaktır.

Ayrık Madde: İşbu kanun yayınlandığı tarihten itibaren yürürlükte olur. Ancak bugün hala yürürlükte olan Büyük Millet Meclisi 5 Eylül 1917 tarihli Nisabı Müzakere Kanununun birinci maddesinde gösterildiği üzere amacın meydana gelmesine kadar devamlı toplu bulunacağı sebeple işbu Teşkilat-ı Esasiye Kanunundaki: 4. 5. ve 6. maddeler amacın meydana gelmesine kadar hala mevcut Büyük Millet Meclisi usulleri üçte iki çoğunluk ile karar verildiği takdirde ancak yeni seçilmişlerden itibaren yürürlüğe girer. 

KAYNAKÇA;

https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1921-anayasasi/

https://www.luggat.com/