TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NDE KANUN TÜRLERİ ve KANUN YAPIM TEKNİĞİ

Enes Eskin - 1 yıl önce - Hukuk - 860

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NDE KANUN TÜRLERİ ve KANUN YAPIM TEKNİĞİ

Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.[1]

Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul ve esasları içtüzükle düzenlenir.[2]

Kanun; şekli ve maddi olarak tanımlanır. Şekli anlamda kanun; TBMM’nin usulüne uygun olarak kabul ettiği yasama işlemidir. Maddi anlamda kanun; genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kurallarının bütünü olarak tanımlanmaktadır. 

Kanunlar; kod kanun, çerçeve kanun, geçici kanun, sürekli kanun, temel kanun, torba kanun, amaçlı kanun olarak sınıflandırılabilinir. 

Kod Kanunlar:

Belirli bir alanda yeni baştan düzenleme yapan kanunları ifade eder.

Çerçeve Kanunlar:

Kod kanunlarda değişiklik yapan kanunlardır.

Geçici Kanunlar:

Belirli bir süre uygulandıktan sonra yürürlükte kalan ama etkisi sona eren kanunlardır.

Sürekli Kanunlar:

Sürekli uygulanmak üzere çıkarılan kanunlardır.

Temel Kanunlar:

Organik kanun da denir. Toplumsal, siyasal ve ekonomik alanda belirleyici olan kanunlardır.

Torba Kanunlar:

Birden fazla kanunda değişiklik yapan ve bu değişikliklerinin amaçlarının farklı olduğu kanun tipidir. Torba kanunlar genellikle “Bazı/çeşitli kanunlarda değişiklik yapılması hakkındaki kanun” olarak çıkarılır.

Amaçlı Kanunlar:

Kod ve çerçeve kanunlar belirli bir amaca yönelik kanunlardır. Bazen bu amaca yönelik olarak birden fazla kanunda değişiklik yapılması gerekebilir. Aynı amacı taşıyarak yapılan/değiştirilen kanunlara amaçlı kanunlar denir.

Kanun Teklifi:

Kanun teklifleri milletvekilleri tarafından verilir. Verilen tekliflerde bir veya daha fazla imza bulunabilir. Bu teklifler gerekçeleri ile birlikte Meclis Başkanlığına verilir. Meclis Başkanlığı teklifleri doğrudan komisyonlara havale ederler. Teklif veren milletvekilleri, kanun teklifi gündeme alınmadan Genel Kurulu bilgilendirerek teklifi geri alabilirler. Teklif eğer gündeme alınmışsa veya başka bir vekil üzerine almışsa görüşülmeye devam eder.

TBMM tarafından ret edilmiş olan kanun teklifleri, aynı yasama yılı içinde teklif edilemez. Yasama dönemi içinde sonlandırılmamış olan teklifler hükümsüz sayılır. Buna Anayasa Hukuku literatüründe “kadük olma” denir. Milletvekilleri bu teklifleri yineleyebilir.

Kanun Teklifinin Komisyonlarda Görüşülmesi:

Komisyonlar, uzmanlıkları dikkate alınarak seçilen belirli sayıda milletvekilinden oluşan ve Genel Kurulda görüşülecek teklif metinlerini olgunlaştıran kurullardır. Komisyon üyeleri siyasi partilerin gücü doğrultusunda seçilir. Üyeler komisyon toplantılarına devam zorunluluğundadır.

Kanun yapım sürecinde görev alan “Yasama Komisyonları” Genel Kurulda görüşülecek metni ve raporu hazırlayan komisyondur. Yasama komisyonlarını “Denetim Komisyonları” denetler. Hazırlanan metni Genel Kurula havale eden esas komisyondur. Esas komisyona görüş bildiren komisyona ise tali komisyon denir.

Komisyonlar, Genel Kurulda başkan veya başkanvekili veya o konu için seçilmiş özel sözcü veya sözcüler tarafından temsil olunurlar.

Genel Kurulda Görüşme ve Oylama:

Kanun tekliflerinin görüşülmesi için Genel Kurulda toplantı yeter sayısı bulunmalıdır. Bu sayı Anayasa’mızın 96. Maddesinde öngörüldüğü gibi üye tamsayısını üçte biridir. Toplantı yeter sayısı sağlandığında teklif hakkındaki komisyon raporu Meclis Başkanı tarafından Genel Kurula sevk edilmesi gerekir. Raporun dağıtılmasından sonra aksi karar alınmadıkça kırk sekiz saat geçmeden teklif görüşülmez.

Kırk sekiz saat geçtikten sonra Genel Kurulda görüşme başlanır. Öncelikle teklifin tümü hakkında görüşme açılır. Teklifin tümünün görüşülmesinden sonra yirmi dakika komisyonla soru cevap işlemi yapılır. Teklifin maddelerinin görüşülmesi için oylama yapılır. Teklifin maddeleri görüşülür. Maddelerin görüşülmesinden sonra on dakika soru cevap işlemi yapılır. Daha sonra oylamaya geçilir. Oylama açık veya gizli olabilir. 

Açık oylama; yirmi milletvekilinin istemesi ile yapılabilir. Bunların dışında; bütçe ve kesin hesap kanunu, mali hüküm ve yükümlülükler içeren teklifler, uluslararası antlaşmaların oylanması, İçtüzüğün emredici hükümleriyle belirtilen diğer hususların oylanması, kalkınma planının oylanması açık oylama ile yapılmak zorundadır. Açık oylamada kabul, ret ve çekimser olmak üzere üç oy vardır. Bu oylamada kimin hangi oyu kullandığı Meclis Tutanaklarına geçirilir.

Gizli oylama; açık oylama talebi bulunmayan veya açık oylama yapılması zorunluluğu olmayan oylamalardır. Usulü, ismi okunan milletvekiline bir zarf ve beyaz(kabul), kırmızı (ret) ve yeşil(çekimser) olmak üzere üç renkte kâğıt verilir. Milletvekili kapalı kabine giderek zarfın içine kâğıdı koyarak oyunu belirtir. Bu oylamada kimin hangi tür oy kullandığının kaydı tutulmaz.

Kanun teklifinde bir maddenin reddi, tümünün veya bir maddenin komisyona iadesi, bir maddenin değiştirilmesi, metne ek veya geçici madde eklenmesi hakkında milletvekilleri veya komisyon “değişiklik önergeleri” verebilir.

Kabul Edilen Kanunun Cumhurbaşkanı Tarafından Onaylanması ve Yürürlüğe Girmesi:

Genel Kurul’da kabul edilen kanun teklifleri kanunlaşır ve bir kanun numarası alır. Ancak kanunun bağlayıcı olabilmesi için Resmi Gazete’de yayımlanması gerekmektedir. Kanunlar Cumhurbaşkanlığına, onaylanması ve on beş gün içinde Resmi Gazete’de yayımlanması amacıyla gönderilir.

Cumhurbaşkanı yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı bir kanunu bir daha görüşülmek üzere gerekçesiyle birlikte Meclis’e geri yollar. Ancak bütçe kanunları bir daha görüşülmek üzere Meclis’e yollanamaz. Meclis geri gönderilen kanunun tamamını veya uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Meclis geri dönen kanunu aynen salt çoğunluk ile kabul ederse Cumhurbaşkanı kanunu yayımlamak zorunda kalır. Meclis değişiklik yaparak kabul ederse Cumhurbaşkanı tekrar Meclis’e iade edebilir.

Kanunların ne zaman yürürlüğe gireceği yürürlük maddesinde belirtilir. Yürürlük maddesi bulunmayan kanunlar Resmi Gazete’de yayımlanmalarından itibaren kırk beş gün sonra yürürlüğe girer.

Bunlara ek olarak; Bütçe Kanunu ve Kesinhesap Kanunun teklifini Cumhurbaşkanı verir,  Olağanüstü Hal durumlarında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri farklı tarih belirtilmediği sürece Resmi Gazete’de yayımlandıkları tarihten itibaren yürürlüğe girerler ve aynı gün Meclis’e sunulurlar. Meclis’e sunulmayan kararnameler aynı gün yürürlükten kalkar. Meclis kendisine sunulan kararnameyi aynen veya değiştirerek kabul edebileceği gibi kanunla ret edebilir. Üç ay içinde sonlandırılmayan Ohal durumunda çıkarılan kararnameler kendiliğinden yürürlükten kalkar.

KAYNAKÇA:

Anayasa Hukukuna Giriş Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku – Kemal Gözler – Ekin Basın Yayın Dağıtım 2018

Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 

Yasama El Kitabı – TBMM Basın, Yayın Halk ve İlişkiler Başkanlığı Basımevi 2018

[1] Türkiye Cumhuriyeti Anayasası madde 7

[2] Türkiye Cumhuriyeti Anayasası madde 88