Fikri Mülkiyet Hakları

Nur Yılmaz - 8 ay önce - Hukuk - 330

FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI (Intellectual Property Rights)

Fikri haklar insanların zihni, edebi, sanatsal ve fikri faaliyetler sonucu  oluşturdukları ürünlerin üzerindeki haklardır. Fikrî ürün, fikri ürünü ortaya koyanın düşüncesini dış dünyaya açıklandığında hukukun konusu haline gelir.[1] Fikri mülkiyet hakları telif hakları (copy rights) ve sınai haklar olmak üzere ikiye ayrılır. Fikri mülkiyet hakları, diğer haklardan farklı olarak sui generis özelliklere sahiptir. Maddi varlığa sahip değillerdir. Fikri bir ürün bir ülkede koruma altındayken farklı bir ülkede korunmayabilir. Fikri mülkiyet haklarının korunması süreyle sınırlıdır. Fikri ürün, tükenmez ancak fikri ürünün somutlaştığı mal üzerindeki hak tükenir. Ayni haklardır ve devir, lisans, haciz ve rehine konu olabileceği mirasla geçmesi de mümkündür.[2]

TELİF HAKLARI (Copyrights)

Hukukumuzda telif hakları dört farklı ana kategoriye ayrılmıştır: Sinema eserleri, güzel sanat eserleri, musiki eserleri, ilim-edebiyat eserleri. Telif hakları fikri ürünleri yani eserleri korur. Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) eseri: “Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri” olarak tanımlar. Güzel sanat eserleri insanın güzellik algısına hitap eden fikri ürünlerdir. Resim gibi sanat eserleri, heykel ve mimarî sanat eserleri yabancı mevzuatlarda ve hukukumuzda güzel sanat eseri olarak nitelendirilir.[3]

O halde FSEK’e göre bir fikri ürünün eser niteliğine haiz olabilmesi için yasada belirtilen ve yukarıda bahsettiğimiz dört gruptan birine dahil olması, sahibinin hususiyetini taşıması ve tasarruf edilebilen, üçüncü kişilerce algılanabilecek nitelikte olması gerekmektedir.

Eserler üzerindeki telif koruması aynı zamanda eserin parçaları üzerinde de bir koruma sağlar. FSEK madde 13 hükmünde belirtildiği üzere: “Eser sahibine tanınan hak ve salahiyetler eserin bütününe ve parçalarına şamildir.” Eser sahibi ise yine FSEK’te tanımlandığı üzere: eseri meydana getiren kişidir.

SINAİ HAKLAR (Industrial Property Rights)

Sınai mülkiyet haklarının doğumu, fikri haklardan farklı olarak idarenin tescil işlemini gerektirmektedir. Patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, marka, coğrafi işaretler, entegre devre topografyaları, ıslahçı hakları sınai hakların kapsamına girer.

Hukukumuzda sınai haklara ilişkin olarak düzenleme 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu(SMK)ile yapılmıştır. Kanun, marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin başvuruları, tescil ve tescil sonrası işlemleri ve bu hakların ihlaline dair hukuki ve cezai yaptırımları kapsar.(SMK 1.2) 

DÜNYA FİKRİ MÜLKİYET ÖRGÜTÜ (World Intellectual Property Organization)

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü ( WIPO ) fikri mülkiyet ( IP ) hizmetleri, politikası, bilgileri ve işbirliği için kurulmuş olan küresel bir kuruluştur. Şuan 193 ülke WIPO’ ya üyedir. 1967'de WIPO Konvansiyonu ile birlikte kurulmuştur.[4] WIPO fikri mülkiyet haklarının tanıtılması, konuya ilişkin milletlerarası antlaşmaların hazırlanması ve yürütülmesi ile ilgilenmektedir. Aynı zamanda fikri mülkiyet haklarının korunmasını da üstlenmiştir. Yirminin üzerinde antlaşmanın yürütülmesi görevini yerine getirmektedir. Bunlarla birlikte gelişmekte olan ülkelerde fikri mülkiyet haklarına ilişkin olarak yasal düzenlenmelerinin revize edilmesi için teknik ve hukuki yardım sağlamaktadır. [5]

[1] Savaş Bozbel, Fikri Mülkiyet Hukuku, 1. bs (İstanbul: Oniki Levha, 2015), 17.

[2] Cahit Suluk, Rauf Karsu, ve Temel Nal, Fikri Mülkiyet Hukuku, 6. bs (Ankara: Seçkin, 2022), 2.

[3] İsa Eliri, “Güzel Sanat Eserlerinde Fikri Mülkiyet Hakları ve Uygulamaları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergis, sy 23 (2010): 67.

[4] https://www.wipo.int/about-wipo/en/ ulaşıldı.05.08.2023.

[5] Suluk, Karsu, ve Nal, Fikri Mülkiyet Hukuku, 26.